1. Samenvatting

Welke gevolgen had de Industriële Revolutie voor mijn eigen omgeving? Hoe is mijn stad of dorp gegroeid of misschien juist kleiner geworden? Wat is er veranderd op het gebied van verkeer en vervoer, werk en productie, energie en communicatie? En wat is daar nu nog van te zien?

Deze vragen staan centraal in het project Schoffels en schoorstenen. Aan de hand van historische en geografische bronnen over de eigen omgeving maken de leerlingen zich een voorstelling van de tijd van de Industrialisatie. Vervolgens bouwen de leerlingen, alsof leefden ze in het jaar 1866, zelf een fabriek in hun eigen woonplaats. Ook bezoeken ze industrieel erfgoed in hun eigen dorp of stad. Tijdens het spelen van het Pettenspel leven de leerlingen zich in in de tijd van de Industriële Revolutie en kruipen ze in de huid van een fabrieksdirecteur of een arbeider.

2. Doelstelling

Leerlingen

• leren wat industrialisatie is en welke gevolgen die heeft gehad in hun eigen omgeving
• zien in hoe het dagelijks leven door de industrialisatie vanaf 1850 is veranderd
• (her)kennen industrieel erfgoed in de eigen omgeving

Verder leren/oefenen de leerlingen de volgende vaardigheden:

• conclusies trekken uit primaire historische bronnen
• onderzoekend leren
• kaartvaardigheden
• opgedane kennis actief toepassen

3. Lesstofvervangend project

In de meeste geschiedenismethodes behoort de Industrialisatie tot de lesstof voor groep 8. De lessenreeks ‘Schoffels en schoorstenen’ geeft een lokale invulling aan dit thema. Je kunt met de algemene informatie over de industriële revolutie van je methode beginnen. Daarop sluit dit project aan. Enkele onderdelen uit de methode kun je overslaan en daar het project ‘Schoffels en schoorstenen’ in passen. De methode zelf gebruiken de leerlingen als bronnenboek.

Canon
Het project ‘Schoffels en schoorstenen’ sluit aan bij twee vensters uit de nationale canon:

• De eerste spoorlijn. De versnelling (1839)
  Industriële vernieuwingen maakten het mogelijk dat in 1839 de eerste Nederlandse spoorlijn werd geopend. In 1843 reed de eerste trein door de provincie Utrecht. De aanleg van spoorwegen stimuleerde op haar beurt verdere industriële ontwikkelingen.
• Verzet tegen kinderarbeid. De werkplaats uit, de school in (19de eeuw)
  Een belangrijke mijlpaal in de strijd tegen de kinderarbeid was het Kinderwetje van Van Houten uit 1874, waarin werd bepaald dat kinderen onder de 12 jaar niet meer in fabrieken mochten werken.

Het project sluit aan bij twee vensters uit de Utrechtse Canon in de Klas:

• De fabriek uit en naar school, Industrialisatie en strijd tegen kinderarbeid
• De Rhijnspoorweg 1843, Ontsluiting van de Utrechtse Heuvelrug

Bij deze lessen is het handig om ook de canonposter in de klas op te hangen of op het digibord te projecteren.

3. Kort lessenoverzicht

Het project bestaat uit 5 lessen.

• Les 1 Introductie: Een groot verschil
  De leerlingen bekijken in hun eigen omgeving sporen van de industrialisatie en letten op zaken als infrastructuur, water(leiding), gas en elektriciteit. Ze maken kennis met de kaart van 1865/6 van hun eigen omgeving. Ze leven zich in in de tweede helft van de 19de eeuw. Hoe was het toen hier?
• Les 2 Onderzoek ‘t zelf
  De leerlingen verwerven algemene kennis over de industrialisatie en onderzoeken primaire historische bronnen over bevolkingsgroei, fabrieken, arbeiders in hun eigen woonplaats.
• Les 3 Mijn fabriek
  De leerlingen passen de opgedane kennis toe door op een kaart uit 1865 van de eigen woonplaats zelf een fabriek te ‘stichten’, infrastructuur aan te leggen, huizen voor de arbeiders te bouwen, etc.
• Les 4 Bij mij in de buurt
  De leerlingen bezoeken en bestuderen industrieel erfgoed in de eigen omgeving. Aan de hand van foto’s vergelijken ze de situatie van vroeger met nu.
• Les 5 Het Pettenspel
  Door het Pettenspel te spelen krijgen de leerlingen inzicht in de industrialisatie in hun eigen en andere plaatsen in de provincie Utrecht. Ze passen de eerder opgedane kennis toe en worden zich bewust van de gevolgen van industriële ontwikkelingen voor arbeiders en fabrieksdirecteuren.

4. Leskist

Behalve de printbladen (werkbladen en knipvellen die via de website te downloaden zijn) hoort bij dit project een leskist met de volgende materialen:

• kaart van Wijk bij Duurstede in 1865 (6x)
• kaart van Wijk bij Duurstede in 1865 (6x groot formaat)
• kaart van de provincie Utrecht in 1866 (6x)
• boekje met bronnenmateriaal over bevolking in 1866 en 1890 en fabrieken in 1866 en 1901 (6x)
• Pettenspel (6 spelborden, 6 dobbelstenen, 6 sets met elk 12 kaarten)

Controleer vóór en na gebruik of alles compleet is.

 5. Evaluatie

Landschap Erfgoed Utrecht is benieuwd naar je mening over dit project en het lesmateriaal. Wat was goed? En wat kan beter? Mail op- en aanmerkingen naar Landschap Erfgoed Utrecht.

 6. Werk leerlingen

Zijn er filmpjes en foto's tijdens het project gemaakt? Bijvoorbeeld van de resultaten van de leerlingen of van het bezoek aan een erfgoedlocatie? Wij zien ze graag! Je kunt ze mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

 

7. Colofon

 

Ontwikkeling project
Landschap Erfgoed Utrecht

Foto's
Over het project en Les 1: Jan Dijkstra, 2017
Les 4: J.C.A.M. Peters, 2010

Met financiële bijdrage van
Provincie Utrecht